Yön Bulma Yöntemleri Nelerdir?

Yaşadığımız evrenin tüm güzellikleri ile yaşıyoruz. Milyonlarca bilinmeyeni olsa da bilinenleri ile bile evren çok güzel. Güneş'in doğudan doğması, batıdan batması bile en büyük güzelliklerden biri.Evrenin bu şahane düzeni bazen yön bulmamızda işimize yarayabiliyor. Öncelikle bilmemiz gereken en basit yön bulma sağ kolun doğuyu göstermesidir. Sağ kolumuz doğu yönünü gösterirken sol kolumuzda batı yönünü göstermektedir. Önümüz kuzey, arkamız güney yönlerini gösterir.

Doğada yön bulma yöntemleri ile ilgili birçok çalışma var. Bunların bir kısmı doğanın gerektirdiği veya oluşuyla ilgili olsa da, bir kısmı insan eliyle ortaya çıkan ürünler. Ayrıca bu yöntemlerin tümünün her koşulda tam sonuç veremeyeceği de aşikâr. Yer, bölge, zaman gibi bazı değişkenlere göre doğruluk veya geçerlilik paylarında değişiklikler söz konusu.

Bugün nüfusun önemli bir kısmı akıllı cep telefonu kullanıyor. İnternete erişim olanakları da elbette birkaç yıl öncesine göre oldukça yüksek. Akıllı bir telefon, tablet ya da dizüstü bilgisayar ve internet erişimi ile istenilen yeri veya bölgeyi bulmak çok kolay. Aynı durum, araçlara takılabilen navigasyonlar sayesinde de geçerli. İster online olarak, ister önceden yüklenmiş haritalar aracılığıyla aranılan noktaya nasıl gidilebileceği kolaylıkla öğrenilebiliyor.

İnternet başta olmak üzere değinilen bu araçlar günlük hayata gireli çok olmadı. Hâlen de varlığını sürdüren ve nispeten daha insanî görünen “yer sorma” adeti, son 5-10 yıla kadar daha popülerdi.

Peki yer, yani direkt nokta atışını geçer ve yön olayına girersek, nasıl yön buluruz?.. Bu soruya yanıt olarak çoğunluğun aklına kimi klişeler geliyordur. Karınca yuvaları, camiler, güneş, yıldızlar, pusula, mezarlıklar ve benzerleri…

Karınca yuvalarına bel bağlamayın!

Karıncalar yer altında çalışan, sosyal hayvanlar. Onların yaratılışları gereği nasıl iletişim kurduklarından kolonilerini savunma içgüdülerine dek birçok araştırma hâlen tam anlaşılamadı. Karınca yuvalarıyla ilgili doğruluk payı yüksek bir yön bulma iddiası var; ancak bu yönteme bel bağlarsanız, yanlış yöne gidebilirsiniz. Şöyle ki, Kuzey Yarım Küre’de iseniz (Türkiye, İngiltere, Rusya, Çin vs.) güneşli gün sayısı güneye doğru gidildikçe artacaktır. Tıpkı evlerin üstündeki güneş enerjileri gibi, karınca yuvalarının da güneye, yani güneşe dönük olduğu bir gerçektir. Bununla ilgili yazılarda iki şey söylenir: Karınca yuvalarının ağzı güneye bakar ve karınca yuvalarından çıkartılanlar kuzeye konur. Aslında ikisi de aynıdır. Kuzeyden gelen soğuğun önlenmesi; ancak bu durum her zaman geçerli değildir. Güney Yarım Küre’de tam tersi iddia edilir; Dünya’nın Güneş çevresindeki dönüşünden ötürü. Ayrıca, gerek Kuzey’de, gerek Güney’de, her zaman bu durumla karşılaşmazsınız. Kimi zaman istisnalar mevcuttur. Yani Anadolu’nun herhangi bir yerinde rast gele bir karınca yuvasına bakarsanız, illa güneyi göstermediğini anlayacaksınız; çünkü yuva bir sokaktaysa, zaten evlerden ötürü rüzgar önemli ölçüde kesilir veya bir dağ yamacındayken, dağın duvar özelliği taşıması da bu istisnaları sağlayabilir.

Müslüman bir toplum coğrafyasında üç yönteminiz var

İslamiyet’in en kutsal mabedi Mekke’de bulunan Kabe’dir. Müslümanlar’ın kıblesidir. Bu özellik, günlük yaşama da yansımıştır. Eğer çevrenizde bir cami veya Müslüman mezarlığı varsa, Kabe’nin olduğu yönü rahatlıkla anlayabilirsiniz. Türkiye’de bu yön, güney ile güney doğu arasında gibi yorumlanabilir; ancak Tayvan’da bir camiye denk gelirseniz, batı yönünü görebilirsiniz. Dünya haritasını gözünüzün önüne getirdiğinizde ne demek istediğimizi çok daha rahat anlayabilirsiniz. Gelelim nasıl yön bulacağınıza: Müslüman mezarlıklarına gömülenlerin yüzü kıbleye dönüktür. Bildiğiniz üzere sağ taraflarına doğru defnedilirler. Böylece bulunulan coğrafyaya göre yönler anlaşılabilir. Diyelim ki Kabe’nin kuzey ucunda bulunulan bir coğrafyadaysanız, göreceğiniz mezarlıktaki mezar taşları batıyı, ayak ucu doğuyu gösterecektir. Camilerde de bu geçerli: Cami mimarisinde şekillenirken minare kapılarının kıbleye bakması sağlanır ve böylece elde edilen yön bilgisiyle güney ve diğer ana ve ara yönler çıkartılabilir. İslamiyet’in yön bulmadaki bir diğer yöntemi de, yapraklı takvimlerde bulunan kıble saatleridir; ki o belirtilen saatlerde yüzünüzü Güneş’e döndüğünüzde de kıblenin bulunduğu yönü bulmuş olursunuz.

Dileriz olmaz, ama diyelim ki oldu, denizin ortasında geceleyin yönünüzü tayin etmeniz gerekti, işte o zaman işler bu denli kolay ilerlemiyor. Hele ki hava açık ve dolunay varsa ya da hava kapalıysa, gerçekten de bir navigasyona ya da pusulaya ihtiyaç duyacaksınızdır. Her şart sizinleyse de, astronomi bilginizin bir miktar olması yararınıza olacaktır. Eğer büyük ayıyı ve özellikle küçük ayıyı görebiliyorsanız, Kutup Yıldızı’nı da bulabilirsiniz, kendisi küçük ayı yıldızlarından sonuncusu ve nispeten en parlak olanıdır.. Şimal veya Kuzey yıldızı olarak bilinen bu yıldız, size kuzey yönünü gösterecektir.

En bilinen yön bulma yöntemleri olarak bunlar bilinir; ancak atıflarda bulunduğumuz pusula da bir diğer araçtır ve belki de ilkel (günümüz teknolojisinden yararlanmayan da diyebiliriz) yöntemler içinde en iddialı olanıdır. Bunların dışında ağaçların yosunlu kısımlarının kuzeyi göstermesi (Güney Yarım Küre’de tam tersi), çubuk kullanarak gölgeye bakmak ve güneş ışınlarının yönünden yararlanarak yön bulmak gibi ayrı metotlarda mevcuttur.